Als er thuis van alles speelt, is het vaak heel lastig voor een kind om daarover te praten. Schaamte, loyaliteit en angst voor wat er gaat gebeuren kunnen daarbij meespelen. In geval van een complexe scheiding zit een kind vaak nog eens extra klem: als het kind aan jou iets vertelt over de ene ouder, kan dat gevolgen hebben voor de andere ouder, voor zichzelf of voor de (afspraken over) omgang met één of beide ouders. Hoe ouder een kind is, hoe meer het zich daarvan bewust is.
Soms zet de ene ouder het kind op tegen de andere ouder of spant het kind voor zijn of haar karretje. Soms is dat voor professionals reden om kinderen niet ‘lastig te vallen’ met een gesprek, uit angst het kind teveel te belasten en zijn loyaliteitsconflict te versterken. Dat laatste is inderdaad niet de bedoeling. Maar kinderen willen over het algemeen wel degelijk hun verhaal kwijt en willen betrokken worden bij besluiten die hen aangaan. Om te voorkomen dat je een kind verder klem zet dan het al zit, is het van belang om het kind werkelijk centraal te stellen tijdens je gesprek. Een aantal tips die daarbij kunnen helpen:
- Wees je bewust van je rol en taak. Wat is het doel van dit gesprek? Bied je een luisterend oor? Of wil je een beeld krijgen van hoe het met het kind gaat in deze lastige situatie? Als het gaat om een feitenonderzoek, kan het op de loer liggen om (in de beleving van het kind) terecht te komen in een ‘kruisverhoor’ ten aanzien van de eventuele beschuldigingen van de ene ouder aan het adres van de andere ouder. Daardoor kun je sturend worden en versterk je het loyaliteitsconflict. Maak daarom zoveel mogelijk gebruik van open vragen zonder oordeel.
- Concentreer je op hoe het met het kind gaat in deze situatie. Probeer vooral aandacht te geven aan hoe het kind zijn situatie beleeft. Wat is er allemaal veranderd voor het kind? Hoe is het voor het kind dat de ouders niet meer samen in een ruimte willen zijn? Wat doet het kind als zijn ouders ruziemaken? Hoe is het voor hem om papa en/of mama nu veel minder te zien? Waar ligt hij wakker van? Hoe was het voor het kind toen er ruzie werd gemaakt om zijn verjaardag? Hoe voelt hij zich als hij iets leuks of juist iets stoms vertelt over zijn ene ouder aan zijn andere ouder? Hoe beleeft hij de overdrachtsmomenten? Wat vindt hij het moeilijkst aan gescheiden ouders of aan de ruzies? Wat zouden zijn ouders anders kunnen of moeten doen, zodat hij zich fijner kan voelen?
- Spreek geen oordeel uit over de ouders. Benoem wel de maatschappelijke norm: ‘Het is belangrijk voor kinderen dat ze van allebei hun ouders mogen houden’ of ‘Kinderen hebben er recht op om contact te hebben met allebei hun ouders’. Benadruk niet zozeer het negatieve beeld dat over één van beide ouders lijkt te ontstaan, maar spreek over beide ouders met hetzelfde respect. Benoem bijvoorbeeld dat alle mensen verschillend zijn. Vraag hoe het voor het kind is in het ene huis en in het andere huis, zonder nadrukkelijk te vergelijken. Of vraag wat hij het liefst aan zijn ouders zou zeggen als hij alles zou durven zeggen en als er niemand boos of verdrietig om zou worden.
- Vertel het kind dat het niet zijn schuld is dat zijn ouders ruziemaken en dat het kind die ruzies ook niet hoeft op te lossen. Ook hoeft het kind niet voor zijn ouder(s) te zorgen. Daar zijn andere volwassenen voor. In de praktijk kan dat heel ingewikkeld voelen voor kinderen. Vaak hebben kinderen daar hulp bij nodig van een volwassene uit hun eigen netwerk en/of van een professional die er specifiek voor het kind is.
- Wees transparant over wat je gaat doen met wat het kind je vertelt. Geheimhouding beloven kan op onderdelen wel, maar niet ten aanzien van alles wat het kind met je deelt. Dat kan heel spannend zijn voor kinderen, vooral als ze verwachten dat hun ene of andere ouder hiermee problemen gaat krijgen. Bespreek met het kind wat je hem (anders) gunt en wat daarvoor nodig is. Leg uit dat je daar ook zijn ouders bij nodig hebt. Overleg samen met het kind wat er op welke manier met de ouders (of: de kinderrechter) wordt besproken. Kom te allen tijde je beloftes na!
Bij een complexe scheiding gaat het vaak over heel ingewikkelde situaties, die niet zomaar vlot te trekken zijn. Voor professionals kan het heel moeilijk zijn om onpartijdig te blijven of om in te schatten in hoeverre zij beschuldigingen van de ene ouder aan het adres van de andere ouder serieus moeten nemen. Ook kan het ingewikkeld zijn om erachter te komen wat een kind echt wil of wat hij bedoelt met wat hij zegt, omdat zijn gedachten en wensen over de situatie onder invloed staan van de strijd tussen ouders. Toch kun je wel degelijk veel betekenen voor deze kinderen, door hen wel te betrekken bij wat er gebeurt, een luisterend oor en steun te bieden. In het Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling vind je in Hoofdstuk 10.6 nog veel meer informatie en tips over praten met kinderen in complexe scheidingssituaties.
