Wanneer je werkt met kinderen in onveilige thuissituaties, ben je waarschijnlijk wel bekend met de term parentificatie: wanneer een kind de ouderrol vervult, omdat zijn ouder dat niet doet of niet kan. Veel kinderen die onveilig opgroeien, krijgen hiermee te maken. Ze nemen (veel) praktische of zorgtaken over en zorgen voor hun ouder, die het moeilijk heeft. Bijvoorbeeld wanneer de ouder kampt met een psychiatrische stoornis, een verslaving of een verstandelijke beperking heeft.
Deze kinderen dragen een zware verantwoordelijkheid, die een gezonde ontwikkeling in de weg staat. Veel kinderen ondervinden hier hun hele verdere leven gevolgen van. Als professional kun je hierin veel betekenen. Door aandacht te hebben voor dit mechanisme, help je deze kinderen om, los van hun ouder, een op zichzelf staand persoon te (mogen) zijn, met eigen behoeftes, grenzen en een eigen identiteit.
Het kan een hele klus zijn om een kind uit de ouderrol te halen. Deze tips helpen je op weg:
- Geef erkenning voor de verantwoordelijkheid die het kind draagt. Waardeer het kind om de wijze waarop het al die zorg op zich neemt. Deze komt voort uit een enorm loyaliteitsgevoel naar de ouder.
- Vraag het kind hoe het deze verantwoordelijkheid beleeft. Voor de meeste kinderen is het loodzwaar, al zullen ze dat niet altijd meteen laten blijken, omdat het in hun beleving geen optie is om die verantwoordelijkheid naast zich neer te leggen.
- Ontsla het kind van zijn verantwoordelijkheid. Vertel dat je ziet dat het (te) zwaar is voor dit kind. Leg uit dat deze taak niet bij kinderen ligt, maar bij andere volwassenen. Bespreek met het kind welke volwassenen (eigen netwerk en/of professionals) deze taak op zich kunnen nemen. Zoek samen met het kind naar een manier om er (ook) voor zijn ouder te zijn, zonder zichzelf uit het oog te verliezen.
- Organiseer hulp voor ouder én kind. In veel van deze situaties heeft de ouder professionele hulp nodig. Als die er is, betekent dat echter nog niet dat het ook direct beter gaat met de ouder en dus ook niet dat het kind de zorg om zijn ouder kan loslaten. Een kind kan daardoor bijvoorbeeld in paniek raken bij een uithuisplaatsing: wie zorgt er dan voor de ouder? Een kind verdient hierbij de juiste ondersteuning.
- Help het kind ontdekken wie hij is, los van zijn ouder. Vragen naar interesses, behoeften en grenzen is belangrijk. Realiseer je daarbij dat het voor deze kinderen vaak heel moeilijk is om dit soort vragen te beantwoorden: ze hebben niet geleerd om hun eigen behoeften en grenzen te herkennen en te honoreren. Geef het kind ruimte om deze te ontdekken.
Als een kind gewend is om vooral voor anderen te zorgen, is het ontzettend waardevol om het kind te leren dat hij zijn eigen behoeftes serieus mag nemen, met respect voor de relatie tussen het kind en zijn ouder. In het Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling vind je daarvoor nog veel meer tips.
