Als je in je werk in aanraking komt met gezinnen met complexe problemen, kom je er al snel achter dat de weg naar beter een lange adem vraagt. Deelnemers aan mijn trainingen vertellen soms dat ze hevige onmacht voelen, zich tekort voelen schieten en het gevoel hebben niets te kunnen betekenen terwijl dat zo nodig is. Bijvoorbeeld als de samenwerking in de keten stroef loopt, het budget voor jeugdhulp bij de gemeente al op is voor dit jaar, wachtlijsten, ouders die het maar niet voor elkaar krijgen om het veilig te houden voor hun kinderen…
Het kan een flinke uitdaging zijn om moed te houden, te blijven doen wat nodig is én om niet leeg te lopen op al die frustratie. Zelfzorg en de wijsheid en steun van collega’s opzoeken zijn dan belangrijk. Wat ook kan helpen is je aandacht (óók) te richten op wat je wél kunt doen:
- Wees van betekenis in het kleine. Als er grote dingen aan de hand zijn, kunnen kleine dingen het verschil maken. Een steunende opmerking aan ouders, een compliment voor het kind, vragen naar die ene spannende afspraak of de hond die ziek was, een appje om succes te wensen met de toetsweek, de erkenning dat het ook allemaal niet meevalt…
- Luisteren is goud. Bij geweld of verwaarlozing in een gezin is het uiteraard van belang dat het éérst veilig wordt. Alleen gaat dat niet vanzelf en vaak ook niet zo snel als we zouden willen. Het helpt daarbij niet als we alleen gefocust zijn op de oplossing en daarbij (het contact met) kinderen en ouders uit het oog verliezen. (Snel) oplossen hoeft niet altijd en kan niet altijd. Luisteren wél. Echte aandacht, een vraag vanuit belangstelling, een blijk van empathie… Het lijkt klein, maar is het niet.
- Heb aandacht voor het kind. Ook als je met ouders of met gezinnen werkt, maak altijd contact met het (ieder!) kind in het gezin. Wees oprecht benieuwd naar zijn interesses, zorgen en wensen. Afhankelijk van je taak/ functie kun je hopelijk ook apart met het kind in gesprek. Maar ook als dat niet zo is, kun je een kind wel degelijk laten merken dat je hem en zijn belangen en behoeftes ook serieus neemt.
- Doe iets extra’s als het kan. Een kaartje sturen na een spannende operatie of stoere stap. Samen een boodschap of klusje doen waar iemand tegenop ziet, terwijl je dat gesprek voert dat toch al op de planning stond. Een gekregen tegoedbon die je zelf niet nodig hebt, maar die het gezin goed kan gebruiken of die rode kool die bij jou maar in de koelkast blijft liggen. Iets lekkers meenemen, gewoon omdat je daar zin in had of omdat jullie samen wel even iets gezelligs hadden verdiend na al die moeilijke gesprekken of pittige discussies.
- Richt je aandacht op het goede. Om aan te kunnen pakken wat niet goed gaat, is vertrouwen nodig dat verandering überhaupt mogelijk is. Heb daarom óók altijd aandacht voor wat goed gaat, zowel in contact met kinderen en ouders, als voor jezelf. Juist als je vooral ziet waar het stokt, kan het behulpzaam zijn om bewust stil te staan bij positieve ontwikkelingen, goeie acties van jezelf of een ander, de onbetaalbare glimlach die een kind je gaf of een klein succesje dat je hebt geboekt.
We denken soms dat we maar zo weinig kunnen betekenen. En het ís ook zo dat we het met ons allen nog veel beter moeten doen als het gaat om veiligheid in gezinnen. Maar het helpt niet als iedereen die zo z’n best doet onderweg leegloopt. Als je het aan kinderen vraagt, kun je heel veel betekenen, ook als het je niet (of: niet heel snel) lukt om ‘het gezin op de rit te krijgen’. Gewoon door te luisteren, te vragen, serieus te nemen en te steunen. Zoals ervaringsdeskundige Kim van Laar zo mooi zegt, aan het eind van het Praktijkboek: ‘Dankzij die mensen kan ik nu nog staan’. Heb oog en oor voor het kind. Dan beteken je veel meer dan je soms denkt.
