Kinderen die, recent of al wat langer geleden, gevlucht zijn uit hun land van herkomst, hebben veel meegemaakt. Vluchten uit je land, weg van alles dat vertrouwd en belangrijk voor je is, is natuurlijk enorm ingrijpend. En ook als ze al in Nederland zijn, blijft de situatie van kinderen vaak nog lange tijd instabiel en onzeker.
De opvang of het AZC met andere (getraumatiseerde) mensen, zorgen en verdriet van ouders en zichzelf, jarenlange procedures en vele verhuizingen zorgen vaak lange tijd voor veel onrust in hun leven. Door langdurige stress en (risico op) trauma bij deze kinderen en hun ouders, hebben zij (ook) in de thuissituatie veel vaker dan gemiddeld te maken met geweld of verwaarlozing.
Doordat kinderen en ouders, als ze eenmaal in Nederland zijn, vaak aan het ‘overleven’ zijn, kan het gebeuren dat er onvoldoende aandacht is voor de verhalen, emoties en behoeften van deze kinderen, evenals voor hoe het op dit moment thuis gaat. Als professional kun je daar verandering in brengen:
- Luister. Vaak praten de volwassenen om gevluchte kinderen heen niet zoveel met hen over hun land van herkomst, wat ze hebben meegemaakt en hoe het nu gaat in het gezin. Nodig kinderen actief uit om te vertellen over zichzelf en wat ze hebben meegemaakt. Maak daarin ook de koppeling naar het nu.
- Durf te vragen. Vraag naar fijne herinneringen, feestelijke tradities, gewoonten en belangrijke personen, maar ook naar moeilijke dingen, zoals wie of wat ze missen, waaraan ze moeten wennen in Nederland of waardoor ze soms bang of verdrietig zijn (geweest). Let op: laat kinderen vertellen wat ze zelf kwijt willen, maar vraag niet dóór op (mogelijk) traumatische gebeurtenissen: laat dit over aan een specialist.
- Ontschuldig het kind. Kinderen kunnen zich erg verantwoordelijk voelen voor hoe het met hun ouders gaat, voor hoe bepaalde gebeurtenissen zijn verlopen of voor eventueel geweld of verwaarlozing in het gezin. Ze kunnen zich ook schuldig voelen als ze zich bijvoorbeeld niet goed kunnen concentreren op school of zich ‘lastig’ gedragen. Leg uit dat het niet gek is dat ze zich zo voelen én dat het niet klopt: hoe het gaat met ouders, familieleden, het land van herkomst is niet iets dat kinderen kunnen of hoeven op te lossen. En als je veel stress hebt, kan het gebeuren dat je je niet goed kunt concentreren of bijvoorbeeld zomaar ineens boos wordt. Dat is vervelend (vooral voor jezelf), maar je kunt er niks aan doen.
- Ontschuldig ook ouders. Verdriet, stress en eventueel trauma zijn normale reacties op wat ouders hebben meegemaakt. Daardoor kan het moeilijker zijn om goed te slapen, te eten, te ontspannen of om goed voor kinderen te zorgen. Dat is niemands schuld. Veel ouders hebben daar zelf ook verdriet van, maar praten er meestal niet over. Kinderen en ouders mogen altijd vertellen over wat er moeilijk gaat, zodat er hulp kan komen.
- Stel je cultuursensitief op. De directheid van vragen en opmerkingen die je gewend bent te maken, kan bijvoorbeeld afschrikken. De vanzelfsprekendheid waarmee we als hulpverleners vragen naar emoties, gebeurtenissen of de financiële situatie ook. Ook kan het zo zijn dat je je niet bewust bent van hoe anders jij misschien kijkt naar een situatie, dan kinderen en ouders vanuit hun achtergrond doen. Probeer daarom vooral benieuwd te zijn, te luisteren en aan te sluiten bij het perspectief van het kind.
Als kinderen zo lang zoveel stress hebben, is het belangrijk om, naast een luisterend oor en steun te bieden, ook aandacht te hebben voor het versterken van de veerkracht van kinderen. Het werkboek ‘Veerkracht. Voor kinderen die gevlucht zijn’, kan daarbij behulpzaam zijn. Door samen met een professional in het boek te werken, krijgen kinderen ruimte voor hun verhaal, leren ze wat stress en trauma doet met henzelf en hun ouders én welke dingen kunnen helpen om weer veerkrachtig(er) te worden. Hier kun je meer lezen over het werkboek ‘Veerkracht’ en hoe je het kunt bestellen.
