Praten met kinderen over seksueel misbruik

In de categorie ‘praten met kinderen over kindermishandeling’ is praten over seksueel misbruik misschien wel het allermoeilijkst. Voor kinderen zelf omdat het zich afspeelt in een geheime wereld en het vaak gepaard gaat met manipulatie en bedreiging. Voor professionals omdat het intiem en beladen is om naar te vragen, je het kind niet wilt forceren en geen woorden in de mond wilt leggen. En ook omdat we het (vaak onbewust) liever niet willen zien.

Kinderen hebben héél veel redenen om niet uit zichzelf te beginnen over seksueel misbruik. Daarom is het van belang om het onderwerp seksualiteit en grenzen actief en laagdrempelig ter sprake te brengen, zodat een kind leert wat wel en niet normaal is en er misschien ruimte ontstaat voor het kind om er, nu of in de toekomst, iets over te vertellen.

En als we het dan toch zien, of een kind vertelt er iets over: hoe reageer je dan? Wanneer er sprake is of lijkt van seksueel misbruik, is het belangrijk om er in je gesprek rekening mee te houden dat de politie het kind misschien ook nog wil spreken. Het is dan van belang dat je het verhaal van het kind niet hebt beïnvloed. Tegelijkertijd is voor het kind zelf een luisterend oor vaak belangrijker dan een politieonderzoek. Daarom deze tips voor gesprekken met kinderen over seksueel misbruik:

  • Geloof het kind. Eén van de belangrijkste redenen voor kinderen om niet over misbruik te praten, is de angst om niet geloofd te worden. Een onthulling over seksueel misbruik is vaak een unieke kans om de situatie te doorbreken. Wanneer je een kind op zo’n moment niet gelooft, is die kans misschien wel voor altijd verkeken. Straal dus uit dat je het kind gelooft.
  • Durf te luisteren. Nodig het kind uit om te vertellen over wat er gebeurt (‘Vertel eens?’), maar ook over de context, bijvoorbeeld: waar is de (andere) ouder als het gebeurt? Hoe is de sfeer in het gezin? Bij wie kan het kind (doorgaans) terecht? Kan dat ook met dit verhaal? Ga niet te diep in op détails van het misbruik: dat kan erg belastend zijn. Ook ligt het dan op de loer dat je te sturend wordt. Laat het doorvragen op détails vooral over aan de politie of traumabehandelaar. Maar: luisteren mag altijd!
  • Ga bewust en sensitief om met aanrakingen. Een gezonde, troostende aanraking kan een belangrijke behoefte zijn. Let echter goed op de reactie van het kind: aanraken kan ook te bedreigend zijn of nare herinneringen triggeren. Hou daarbij rekening met je rol: als je een kind een (paar) keer spreekt in het kader van een onderzoek, is een aanraking minder logisch en gepast (en voelt ook niet per sé veilig voor het kind!) dan als het een kind uit je klas betreft, dat je dagelijks ziet en dat gewend is om troost te zoeken bij jou als vertrouwde volwassene.
  • Keep yourself together en geef de gezonde boodschap. Zeg bijvoorbeeld niet te snel dat je ervan schrikt. Het is belangrijk dat het kind voelt dat je zijn verhaal aankunt. Uiteraard is het niet erg als een kind aan je merkt dat zijn verhaal iets met je doet: dat zorgt er juist voor dat je congruent bent met de (gezonde) boodschap die je wilt geven: de dingen waarover je vertelt, zijn niet oké en: als dit soort dingen gebeuren met kinderen, dan is dat nooit de schuld van het kind. Eerder schreef ik deze tips over hoe je je eigen emoties onder controle houdt.
  • Voorkom paniekreacties en maak een plan. Doe dat in overleg met de politie, Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming of de eventueel betrokken jeugdbeschermer. Na de eerste onthulling kan er opluchting zijn, maar tegelijkertijd ook angst voor de gevolgen. Ook al weet je niet alle feiten, het plan moet erop gericht zijn dat het misbruik niet nog eens kan plaatsvinden.

Anders dan bij veel andere vormen van kindermishandeling, gebeurt seksueel misbruik door volwassenen doorgaans moedwillig. In 25% van de gevallen van seksueel misbruik is de pleger een familielid. In de meeste andere gevallen gaat het ook om een bekende, zoals een buurman of -vrouw, oppas, hulpverlener of sporttrainer. Stichting Wij zijn M initieerde samen met het Centrum Seksueel Geweld en de makers van het kinderboek ‘Sam en het niet-leuke geheim’ de campagne #durftezien.

Meer lezen over wat je wel en niet doet in gesprekken over seksueel misbruik? In het Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling vind je uitgebreidere achtergrondinformatie, handvatten en voorbeelddialogen.

Gerelateerde Tips

Als je gezicht een open boek is

Kinderen die gewend zijn hun omgeving voortdurend te scannen op (on)veiligheid, hebben grote voelsprieten voor oordelen, afkeuring en de mate waarin de ander zijn verhaal aankan....
wat kun je wel doen?

Wat kun je wél doen?

Als er grote dingen aan de hand zijn, kunnen kleine dingen het verschil maken. Hoe hou je vol als je het gevoel hebt dat je maar weinig kunt betekenen?...

Als emoties heftig zijn

Schuldgevoelens, angst, verdriet, woede, schaamte, wanhoop, frustratie, eenzaamheid... allemaal emoties die kunnen opkomen tijdens een gesprek met een kind over zijn onveilige thuissituatie. Als je zulke grote emoties ziet bij een kind, kan dat ook voor jou heftig en confronterend zijn. Ook kun je er als professional onzeker van worden:...