Veel professionals weten wel dat ze extra goed op hun gesprekstechnieken moeten letten als een kind een onthulling doet over seksueel misbruik of een ander strafbaar feit. Om een (eventueel) politieonderzoek niet in de weg te lopen, is het belangrijk dat je het verhaal van het kind niet beïnvloedt.
Regelmatig hoor ik deelnemers aan mijn trainingen zeggen dat ze hebben geleerd dat ze het gesprek meteen moeten stoppen bij een dergelijke onthulling. Doorvragen op feitelijke détails is inderdaad niet handig als je denkt dat de politie ook nog met het kind wil spreken. Maar een gesprek afkappen is dan weer allesbehalve kindvriendelijk.
Wat kun je wél doen en zeggen als een kind vertelt over (iets wat kan duiden op) seksueel misbruik?
- Luisteren mag altijd. Je hoeft het kind niet af te kappen als hij aan het praten is. Ontvang zijn verhaal, zonder daar jouw mening of oordeel aan toe te voegen. Herhaal bijvoorbeeld alleen letterlijke woorden van het kind, eventueel met een vraagteken erachter: Dus elke keer als je zijn voeten op de trap hoort, voel je je bang? Als je denkt dat je voldoende reden hebt om te overleggen met de politie of met Veilig Thuis, stop dan met ingaan op feitelijke détails. Kap echter het gesprek niet af. Als een kind uit zichzelf nog meer vertelt, dan mag dat.
- Voorkom een kruisverhoor. Als je vermoedt dat er ernstige dingen aan de hand zijn, ben je misschien geneigd om veel vragen te stellen, om te toetsen of je vermoeden klopt. Bij vage signalen of uitspraken moet je inderdaad soms nog wat meer weten om te kunnen inschatten of je in actie moet komen. Stel dan liefst geen vragen, maar nodig het kind uit om verder te vertellen met: En toen? Zoals? Want? Vertel me daar eens over?. Voeg daarnaast ‘warmte’ toe door niet alleen te vragen naar de situatie, maar ook stil te staan bij hoe het met het kind gaat. Ook kun je er even bij stilstaan hoe het is voor het kind dat hij dit nu aan jou heeft verteld. Laat non-verbaal merken dat je luistert en je betrokken voelt.
- Geef je volle aandacht. Het ligt op de loer om al tijdens het gesprek in je hoofd bezig te zijn met de stappen die je hierna moet zetten. Dat gaat ten koste van je contact met het kind en van het secuur luisteren naar wat hij vertelt. Probeer dus in het hier-en-nu te blijven, met je volle aandacht bij het kind en zijn verhaal. Uiteraard ben je je daarbij wel degelijk bewust van je professionele taak.
- Kondig je acties neutraal aan. Vertel aan het einde van het gesprek wat je gaat doen en waarom. Let op: wanneer je al teveel (of: met teveel emotie) nadruk legt op dat het niet mag wat er gebeurt en dat deze situatie echt moet stoppen, kun je het kind onbedoeld beïnvloeden. Als het politieonderzoek eenmaal is geweest (of als duidelijk is dat er geen onderzoek komt), mag je deze dingen uiteraard wél tegen het kind zeggen. Kondig je acties neutraal aan, door iets te zeggen als: Jij vertelt mij dat […]. Nu ik dat hoor, ga ik overleggen met mensen die hier veel over weten, hoe we jou kunnen helpen. Hou de reden dat je met de politie gaat overleggen nog algemeen, in plaats van het kind en de (vermoedelijke) pleger specifiek te benoemen: Ik ga ook met de politie overleggen. Want als mensen dit doen bij kinderen, dat mag niet en dat moet de politie onderzoeken.
- Leg het gesprek zo accuraat mogelijk vast. Schrijf direct na het gesprek zo letterlijk mogelijk op wat het kind zelf gezegd heeft en welke vragen je hebt gesteld of welke opmerkingen je hebt gemaakt. Indien er inderdaad een politieonderzoek plaatsvindt, is het belangrijk om terug te kunnen halen hoe het gesprek met het kind precies is verlopen.
Onthullingen over seksueel misbruik zijn zeldzaam en andere signalen zijn vaak moeilijk op te pikken. De meeste professionals voeren dus (bijna) nooit een dergelijk gesprek. Maar áls je het tegenkomt, is het van belang om zorgvuldig te werk te gaan. Bovendien krijg ik hier tijdens trainingen veel vragen over. Vandaar dit blog met tips.
In een eerder blog gaf ik tips voor hoe je je opstelt in gesprekken over seksueel misbruik. Wil je nog meer lezen over dit onderwerp? In hoofdstuk 10 van het Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling staat een uitgebreide paragraaf over kinderen en seksueel misbruik en hoe je daar op een verantwoorde manier over in gesprek gaat.
