In de afgelopen jaren is er gelukkig steeds meer aandacht voor de stem van het kind in hulp- en beschermingstrajecten. Het wordt steeds vanzelfsprekender om niet alleen met ouders, maar ook met kinderen in gesprek te gaan, om hen een luisterend oor, informatie en inbreng te geven.
In de praktijk werpt dat soms ook dilemma’s op. Kun je altijd goed inschatten in hoeverre een kind zegt wat hij bedoelt of dat dat wat hij zegt ook echt zo is gegaan? En kun je dit dus vervolgens één-op-één vertalen naar veiligheidsafspraken of een advies aan de kinderrechter?
Een gesprek met het kind kan onderdeel zijn van een bepaald protocol, richtlijn of werkafspraken. Maar het voeren van een (al dan niet ‘verplicht’) gesprek is niet per se hetzelfde als het betrekken van kinderen bij wat er gebeurt en besloten wordt. Het geven van een stem aan kinderen is ingewikkelder en breder dan een gesprek met ze voeren. Vijf aandachtspunten om mee te nemen:
- Vertel hoeveel ruimte je het kind kunt geven. Voer je eenmalig of regelmatig gesprekken met kinderen? Welke status hebben de wensen van het kind hierin? Welke besluiten moet je nemen in dit traject? Op welke manier betrek je het kind bij zaken waar hij wel en geen invloed op heeft? Waar zou je misschien wél rekening mee kunnen houden of je best voor kunnen doen, ook al ben je dat tot nu toe niet gewend?
- Leg uit wat je wilt bereiken met dit gesprek. Wees je bij ieder gesprek bewust van wat je aan het doen bent en van wat je van het kind wilt. Gaat het om een luisterend oor of inbreng, om het verzamelen van feiten, het uitleggen van informatie, of het krijgen van een indruk van hoe het gaat met het kind? Is dit duidelijk voor het kind? Mag het kind zelf ook een doel of verwachting uitspreken voor dit gesprek?
- Het kind als informant? Informatie moeten geven over zijn thuissituatie voelt voor een kind heel anders dan een luisterend oor dat geboden wordt. Probeer als het even kan vooral ruimte te geven voor de beleving van het kind en niet de nadruk te leggen op het achterhalen van feiten. Soms is feitenonderzoek het belangrijkste doel, bijvoorbeeld in een politie- of raadsonderzoek. Dan kan dit een uitdaging zijn. Maar ook dan is het heel relevant om een beeld te hebben van hoe het gaat met dit kind in zijn situatie en dus aandacht te hebben voor zijn beleving, wensen en welzijn.
- Lees tussen de regels door. Wat kinderen letterlijk zeggen, kan iets anders zijn dan wat ze werkelijk willen. Een stem geven aan het kind, betekent dus verder kijken dan de letterlijke boodschap. Bijvoorbeeld als een kind zegt dat hij één van zijn ouders niet meer wil zien. Dan is het van belang om je best te doen om te achterhalen voor welk probleem het kind deze oplossing heeft bedacht. Gaat het om een ernstig loyaliteitsconflict of een daadwerkelijke wens? En is al alles geprobeerd (zoals systeemtherapie of een vrijwilliger die ondersteunt bij de omgang) om op dit moment in te kunnen schatten wat wenselijk en haalbaar is?
- De molensteen van de consequenties. Voor een kind kan het heel belastend zijn als jouw advies of maatregel direct voortkomt uit de informatie die het kind je gaf. Probeer je conclusies niet alleen te stoelen op het gesprek met het kind. In je terugkoppeling aan het kind kun je dan vervolgens ook een breder beeld geven, bijvoorbeeld door er informatie van anderen, je eigen observaties en de ‘maatschappelijke norm’ aan toe te voegen. Het kind is meestal niet je enige informatiebron. Geef hem dus niet het gevoel dat hij nu verantwoordelijk is voor de beslissingen die jij neemt.
Ook al willen we met ons allen kinderen graag betrekken bij belangrijke zaken die hen aangaan, voor sommige kinderen is het nu eenmaal te ingewikkeld of te bedreigend om over alles te praten. Je geeft kinderen niet alleen een stem door ze te laten praten, maar ook door goed naar ze te kijken en door ze te vertellen wat je doet en waarom. Ook dan kun je hun belangen en behoeften laten spreken in jouw bejegening van kind en ouders en in de beslissingen die je neemt.
Meer lezen over hoe je kinderen betrekt bij het traject van signaleren, hulpverlening en bescherming? In het Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling vind je veel concrete handvatten en voorbeelden.
